WACANA NARATIS , DISKRIPSI, EKSPOSISI, ARGUMENTASI, DAN PERSUASI
Standar
Kompetensi : Mampu menuliskan ungkapan gagasan dalam bentuk wacana
narasi, diskripsi, eksposisi, argumentasi dan persuasi.
Kompetensi Dasar : Menuliskan Wacana Tentang Budaya Jawa
A. WACAN NARASI (NYERITAKAKE)
Wacan
naratif yaiku wacan kang mbudidaya nyritakake prastawa utawa kedadeyan
kaya - kaya wong kang maca nyekseni dhewe utawa ngalami dhewe prastawa
mau. Utawa wacan kang nyritakake kanthi cetha rerangkening tumindak ing
sajroning prastawa, kang winates ing sajroning wektu. wacana narasi iku
adate mentingake urutan lan biyasane ana tokoh ing sajroning crita.
Wacana Narasi ana warna loro :
1. Narasi Ekspositoris
Narasi Ekspositoris yaiku wacana kang mung menehi
katrangan
lugu / apa anane. upamane : Siswa nyeritakake kedadeyan ana ing jjero
kelas nalika piwulangan Basa Jawa. utawa Jaksa nyritakake kedadeyan
rajapati ing pengadilan.
Tuladha :
Jam
enem Darmi mangkat enyang pasar arep kulakan. teane ngisor wit trembesi
dicegat Darmo lan dijaluk dhompete. Darmi mbengok, Darmo bingung terus
njupuk watu dithuthukake sirahe Darmi. Darmi tiba klenger, dipindhoni
dithuthuk watu maneh. Ngerti yen Darmi mati, Darmo mlayu ngiprit.
2. Narasi Sugestif
Narasi
sugestif yaiku wacana kang ngracik kanthi runtut nganti bisa nggugah
pangangen - angene waong kang maca. upamane : dongeng ( Aji saka ),
cerkak, Novel, Roman.
Tuladhane ;
Cerkak ( cerita cekak )
Pak Guru
Parjó lunggúh ongkang-ongkang ånå lincak karo ngalamún. Sêpédha mótór kridhitané diparkir ånå ngarêpé.
Hèlêm
loro ånå jênêngé anaké, Nardi lan Sunarmi dicènthèlaké kiwa têngên
sêtang. Kåncå-kancané lagi wédangan ånå warúng mburiné dhèwèké. Ora lêt
suwé Nardi nyêdhaki Parjó.
"Sês, Pak Guru!?" Nardi nawani rókók.
"Matúr nuwún! Aku nggåwå, lha iki!" sêmauré Parjó karo ngrógóh kanthóngan ngêtókaké rókóké.
Nardi durúng sêmpat lunggúh ånå swårå rådå bantêr. Suarané Bu Wagiyêm, bakúl bumbón tanggané Nardi.
"Ayo Dhík Nardi, gèk ndang ditêrké. Wís kawanan jé...! Mau tanginé kêrinan, mêngko ibu-ibu sêlak ngêntèni."
Tanpå
ngucap Nardi têrús nyandhak karungé Bu Wagiyêm. Disèlèhké ndhuwúr
tèngki, têrús bablas. Ninggalké pêlúk síng kêmêndhêng. Parjó dhèwèkan
manèh....ngalamún.
Parjó
kèlingan ucapané Nardi rikålå nawani rókók. Sêbutan síng diucapké
kåncå-kåncå pêngojèk liyané. Pak Guru Parjó, lêngkapé bapak dóktórandús
Parjó. Parjó nèk ésúk pancèn guru ånå SMP íng désané. Lan nyandhang
gêlar sarjana. Sarjana PMP. Síng sabêndina nêrangké babagan pêmêrintahan
marang ... .
Bedane Narasi Ekspositoris lan Narasi Sugestif :
Narasi Ekspositoris Narasi Sugestif
1. Njembarake wawasan utawa pangerten.
2. Mbeberake katrangan bab prastawa.
3. Adhedhasar nalar supaya padha sarujuk.
4. Basa Informatif, tembung denotatif. 1. Mbeberake makna kang sinandi.
2. Nguripake pangangen - angen (imajinasi)
3. Nalar mung Kanggo nggayuh surasa (makna), yen perlu nalar dilirwakake
4. Basa figuratif, tembunge konotatif.
B. WACAN DISKRIPTIF (NGGAMBARAKE).
Wacana
Diskriptif yaiku wacana kang nggambarake kanthi cetha salah sawijining
kahanan (objek), objek mau kaya - kaya ana ngarepe wong kang maca.
Tuladha :
Lemari
wesi kelir klawu, kang mapan ana pojok kantor guru, wis rusak. lawange
wis ora bisa diinepake, tur teyengen sisan. Rak- rakane ya wis padha
peyok. Mula ya wis ora kuwat nyangga buku - buku utawa piranti liyane
kang arep disimpen ana kono.
Museum Diponegoro
Museum
iki manggon ing Magelang, persis ing Jalan Diponegoro no. 1. Gedhunge
manggon ing sisih kiwa Pendhapa Karesidhenan Kedu kang dibangun 1810.
Ing kene, mbiyen Pangeran Dipanegara (Diponegoro) diapusi dening
Walanda. Ing museum iki kasimpen meja kursi kang ana guratane kuku
Pangeran Dipanegara, klambi kang ukuran dhuwure 1,57 meter lan ambane
1,35 meter, digawe seka bakal (kain) shantung. Ana uga kitab Tahrib,
bale kanggo sholat, 7 (pitung) cangkir, lan maneka warna liyane.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Keterangan :
Wacana
di atas menggambarkan tentang barang-barabg milik pangeran Diponegara
yang disimpan di Museum Diponegara, barang yang disimpan antara lain :
baju yang tingginya 1,57 meter dan lebarnya 1,35 meter, yang terbuat
dari kain Santhung, serta terdapat kitab Tharib, balai untuk sholat, 7
cangkir, dan masih banyak yang lainnya.
C. WACANA EKSPOSISI (NYERITAKAKE PROSES)
Sajroing
wacana eksposisi dibeberake anane analisa proses nganggo cara narasi.
Narasai kang mengkono mau diarani narasi ekspositoris/ narasi teknis,
awit ancas kang tinuju titise katrangan ngenani sawijining prastawa kang
dibeberake. Dadi ancase wacana eksposisi yaiku maparake, njlentrehake (
menjelaskan), ngaturake informasi, mengajarkan lan nerangake sawijining
bab tanpa didhasari supaya pamaos bisa nampa utawa narima. Wacana
elsposisi adate digunakake kanggo mbabarake pengetahuan / ilmu,
definisi, pengertian, langkah - langkah sawijining kagiyatan, metode,
cara, lan proses dumadine sawijining prastawa utawa bab. tuladhane
upamane carane gawe sabuk saka kulit, tas kulit, carane gawe tahu lan
sapanunggalane.
Tuladha
Mendhem ari-ari
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Mendhem
ari-ari iku salah sijining upacara kelairan sing umum diselenggara'ake
malah uga ana neng dhaerah-dhaerah (suku-suku) liya. Ari-ari iku bagian
penghubung antara ibu lan bayi wektu bayi esih neng jero rahim. Istilah
liya kanggo ari-ari yaiku: aruman utawa embing-embing (mbingmbing). Wong
Jawa percaya yen ari-ari iku sejatine salah siji sedulur papat utawa
sedulur kembar si bayi mulane ari-ari kudhu dirawat lan dijaga misale
enggon kanggo mendhem ari-ari iku diwei lampu (umume senthir) kanggo
penerangan, iki dadi simbol "pepadhang" kanggo bayi. Senthir iki
dinyala'ake nganti 35 dina (selapan).Ari-ari dikumbah nganti resik
dilebo'ake neng kendhi utawa bathok kelapa. Sedurung ari-ari dilebo'ake,
alas kendhi diwei godhong senthe banjur kendhine ditutup nganggo lemper
sing esih anyar lan dibungkus kain mori. Kendhi banjur digendhong,
dipayungi, digawa neng lokasi penguburan. Lokasi penguburan kendhi kudhu
neng sisi tengen pintu utama umah. Sing mendhem kendhi kudhu bapak
kandung bayi.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Ket:
wacana diatas merupakan ekposisi dapat dilihat dari adanya penjeklasan
yang merupakan kata kunci dari wacana eksposisi. Paragraf diatas
menjelaskan tentang upacara mendhem ari-ari disitu dijelaskan tentang
makna istilah mendhem ari-ari dan juga tata urutan upacara. Dijelaskan
pula simbol-simbol yang ada dalam upacara adat tersebut.
Gedhang
golèkGedhang
(ngoko) utawa Pisang (krama) iku sing thukul nglompok ing dhaérah
tropis. Tandhuran gedhang kagolong kulawarga Musaceae. Ana pirang jinis
gedhang sing warnané werna-werna, ananging mèh kabèh sing didol ing
pasar utawa supermarket warnané yèn wis mateng lan rupané nglengkung.
Gedhang akèh ngandhung kalium. Kembang gedhang diarani jantung.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Ket:
paragraf diatas termasuk wacana ekposisi. Wacana tersebut menerangkan
tentang buah gedhang atau pisang dari segi asal-usulnya dan juga
jenisnya.
D. WACANA ARGUMENTASI (PANEMU)
Wacana
argumentasi yaiku wacana kang mbudidaya kanggo ngowahi panemune wong
liya, supaya percaya lan wusanane tumindak jumbuh karo kang dikarepake
panulis/ kang ngomong.
Tuladha :
BASA JAWA LAN BUDI PAKARTI
Basa
Jawa menika gadhah relevansi kaliyan pendidikan budi pakarti. Kangge
tuladhanipun, lare ingkang nyinau basa Jawi mBoten kraos ugi pikantuk
pelajaran budi pakarti. Paling mBoten, lare menika saged mangertosi
babagan unggah-ungguh ingkang dados salah satunggaling unsur penting
wonten pendidikan budi pakarti. Lare-lare kala wau badhe luwih ngajeni
tumrap tiyang sanes, kaliyan tiyang ingkang dipunjak micanten, ugi luwih
ngajeni tiyang ingkang luwih sepuh saking piyambakipun.
Wonten
ing kabudayan Jawi menika, kususipun ing basa Jawi, wonten kathah
sanget bebasan ingkang gadhah unsur pendidikan budi pakarti, etika,
moral, ingkang sejatosipun sampun diakui kaliyan bangsa Indonesia.
Babagan menika amargi bebasan-bebasan ing basa Jawa menika ngandhut
kapribaden manungsa ing Indonesia. Tegesipun, sedaya ingkang sae,
ingkang endah ing pangraosan dipunungkapaken mawi tetembungan basa Jawi.
Isi lan unenipun tetembungan menika saged dipunpahami kaliyan bangsa
Indonesia. Kangge tuladhanipun inggih menika bebasan:
1. “gemi, nastiti, ngati-ati”
Gemi
menika ateges mboten boros, manungsa menika mBoten pareng boros wonten
gesangipun, amargi boros menika kalebet tumindak ingkang mBoten sae.
Nastiti menika ateges mBoten nyedhak kaliyan babagan ingkang angel,
dados manungsa menika mBoten usah kangelan anggenipun ngadhepi gesang
menika, nanging kedah usaha kemawon. Ngati-ati menika ateges ngedohaken
awakipun saking tumindak ingkang ala (mBoten sae/kelentu), manungsa
menika kedah miturut kaliyan mergi ingkang sae, manut kaliyan moral lan
aturan ingkang wonten ing masarakat.
2. “tegen, mugen, rigen”
Tegen
menika ateges mBoten nDamel tiyang sanes kuciwa_mliginipunipun ingkang
dados semahipun, utawa dados tiyang menika kedah kurmat kaliyan
garwanipun. Mugen ateges menawi tiyanng menika kedahipun saged dipercaya
kaliyan tiyang sanes, utawi manungsa menika kedah saged nDadosaken
tiyang sanes percaya kaliyan piyambakipun. Rigen menika ateges menapa
ingkang dipuntindakaken menika saged nDadosaken manpangat kangge tiyang
sanes.
3. “titi, rukti, rumanti”
Titi
menika ateges tiyang menika mboten pareng sembrana anggenipun tumindak.
Rukti ateges manungsa menika kedah dadhah penampilan ingkang sae,
pantes lan mBoten ngisin-isini. Dene rumanti menika ateges saged
nyekapi, utawi menawi dados garwa ingkang sae menika kedah saged nyekapi
kabetahanipun ngangge penghasilan ingkang punpikantuk.
E. WACANA PERSUASI ( PANGAJAK).
Paragrap
persuasi iku sambugane saka kembangane saka paragrap argumentasi.
persuasi sepisanan ngandharake gagasan nganggo alesan, bukti, utawa
tuladha kanggo nyakinanke pamaos. banjur dibarengi nganggo ajakan,
bujukan ,rayuan, imbauan utawa saran marang pamaos. bedane paragrap
argumentasi lan paragrap persuasi. paragrap argumentasi kang dadi bakune
yaiku salah benere gagasan / pendapat. nek paragrap persuasi ngarep -
arep supaya pamaos melu karo kekarepane panulis.
Tuladha :
praktik
pidato iku gedhe banget mupangate. saben praktik pidato iku mesthi
duweni pengalaman kang paling nyensemake ati. saya kulina anggone
praktik pidato, mbuh iku gladhen utawa praktik pidato temenan bakal saya
akeh pengalaman batin kang diduweni. saka pengalaman batin mau pamicara
nemokake cara - cara pidato sing efektif lan nyenengake. saya akeh daya
pikat kang ditemokake lan saya kerep dipraktike, bakal saya akeh
pengalaman pamaos.
wis
ora mokal maneh yen praktik pidato iku kaya obat kuwat kanggo mangun
rasa percaya dhiri. yen rasa percaya dhiri mau wis gedhe, pamicara bisa
ngayahi tugas kanthi tenang tanpa ana godha ( kaya rasa isin ), wedi lan
grogi. percaya dhiri mau kang dadi modal pisanan kanggo ngayuh
keberhasilan pidato. mula supaya mahir lan trampil pidato, panjengan
kudu nglakoni praktik pidato.
dikutip dr: http://kangsura.blogspot.com/2009/01/wacana-narasi-diskripsi-eksposisi.html
